Πηγή: Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Ηπειρωτικών Σπουδών

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Τα αρχαιότερα τεκμήρια ανθρώπινης χρήσης του ορεινού Ζαγορίσιου τοπίου ανάγονται στη παλαιολιθική εποχή. Όταν βελτιώθηκαν σταδιακά (17.500 – 9.500 χρόνια πριν) οι παγετωνικές κλιματικές συνθήκες, μετακινούμενοι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες χρησιμοποίησαν ως προσωρινούς καταυλισμούς βραχώδεις εσοχές στο φαράγγι του Βίκου-Βοϊδομάτη, όπως το Κλειδί, τη Μποΐλα και το Μεγαλάκκο, εκμεταλλευόμενοι συστηματικά, κατά τους θερινούς μήνες κυρίως, τους άφθονους φυσικούς πόρους. Από ποταμίσιες κροκάλες πυριτόλιθου κατασκεύαζαν όπλα και εργαλεία, κατά ομάδες κυνηγούσαν ευκίνητα αγριοκάτσικα (αίγαγρο και αγριόγιδο) και ευτραφή ελάφια, παγίδευαν κάστορες, μικρά τρωκτικά, ερπετά και ψάρευαν στο ποτάμι, ενώ από τα πρωτοπόρα δάση περισυνέλεγαν ξύλα για το άναμμα της φωτιάς, προκειμένου να ζεσταίνονται, να μαγειρεύουν, να προστατεύονται από σαρκοβόρα και βέβαια για συντροφιά.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Κατά τους ιστορικούς χρόνους (9ος – 4ος αι. π.Χ.) στο Ζαγόρι, με τα εκτεταμένα δάση και τα χορτολίβαδα, άκμασαν μικρές γεωργο-κτηνοτροφικές κοινότητες, όπως καταδεικνύουν αρχιτεκτονικά (σπίτια, νεκροταφεία) και άλλα αρχαιολογικά κατάλοιπα (κεραμική, μεταλλικά εργαλεία και σκεύη, κοσμήματα) που βρέθηκαν σε ορεινό πέρασμα μεταξύ των σύγχρονων οικισμών της Βίτσας και του Μονοδενδρίου. Η περιοχή αποτέλεσε συστατικό και πλουσιοπάροχο τμήμα της επικράτειας των Μολοσσών, του κυρίαρχου φύλου της Ηπειρωτικής ενδοχώρας. Στα ελληνιστικά χρόνια (3ος – 2ος αι. π.Χ.) ένα σύστημα λιθόκτιστων οχυρώσεων (ακροπόλεων) αναπτύχθηκε σε κορυφές λόφων, το οποίο συνιστούσε ενιαία αμυντική γραμμή για τον πληθυσμό και τις Ηπειρωτικές πολιτικές συνομοσπονδίες ευρύτερα.

ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Για το μεγαλύτερο διάστημα της οθωμανικής κυριαρχίας (μέσα 15ου έως αρχές 20ου αι.), το Ζαγόρι, « ο τόπος πίσω από το βουνό», διατηρούσε ημι-αυτόνομο καθεστώς διοίκησης και προνόμια φοροαπαλλαγών. Ως αποτέλεσμα, αναπτύχθηκε σταδιακά ένα δίκτυο οικισμών, που γνώρισε μεγάλη ευμάρεια, με εντυπωσιακά έργα υποδομής (π.χ. γεφύρια, νερόμυλοι). Μια πλούσια τάξη εμπόρων, των οποίων η δραστηριότητα εκτεινόταν όχι μόνο στα Βαλκάνια αλλά και σε ευρωπαϊκά εμπορικά κέντρα (π.χ. Βενετία, Τεργέστη, Βιέννη), διοχέτευε οικονομικά κεφάλαια και πολιτιστικούς πόρους στον τόπο καταγωγής. Κατά τον 19ο αι. το Ζαγόρι εξελίχθηκε σε ένα ιδιαίτερα ζωντανό πυρήνα παιδείας, με σχολεία και βιβλιοθήκες, όπου καλλιεργήθηκαν το πνεύμα και οι ιδέες του Διαφωτισμού. Παράλληλα, η τοπική οικονομία και η πολιτισμική ταυτότητα ωφελήθηκε σημαντικά από τους εξειδικευμένους μετακινούμενους κτηνοτρόφους Σαρακατσάνους, οι οποίοι τελικά εγκαταστάθηκαν σε μόνιμη βάση στην περιοχή μετά τα μέσα του 20ου αι.